0

Οι κοι­νο­τι­κοί κήποι είναι ένας παλιός θεσμός σε πολ­λές πόλεις του κόσμου. Αν και στη χώρα μας είχαν μέχρι τώρα αγνοη­θεί, η οικο­νο­μική κρίση στην οποία...
βου­λιά­ζουμε όλο και βαθύ­τερα αρχί­ζει να κάνει ελκυ­στική μια τέτοια λύση σε πολ­λούς Έλλη­νες που αντι­με­τω­πί­ζουν ή θα αντι­με­τω­πί­σουν σε λίγο επι­σι­τι­στικά προβλήματα.



Τί είναι ο κοι­νο­τι­κός κήπος;
Είναι ένας λαχα­νό­κη­πος σε μια ανοι­χτή έκταση της πόλης, συνή­θως σε ένα άδειο οικό­πεδο, που τον καλ­λιερ­γεί από κοι­νού μια ομάδα ανθρώ­πων με σκοπό την παρα­γωγή φρέ­σκων λαχα­νι­κών για δική τους χρήση ή δια­νομή σε φίλους, συγ­γε­νείς και έχο­ντες ανά­γκη. Κάθε συμ­με­τέ­χων κηπου­ρός καλ­λιερ­γεί ένα μικρό κηπο­τε­μά­χιο ή δύο. Συνή­θως τα κηπο­τε­μά­χια ενός κοι­νο­τι­κού κήπου έχουν εμβα­δόν 10–30 τετρα­γω­νικά μέτρα.
Ποιός ο σκο­πός του κοι­νο­τι­κού κήπου;
Ο σκο­πός ενός κοι­νο­τι­κού κήπου δεν είναι η εμπο­ρική εκμε­τάλ­λευση της γης και της εργα­σίας, αλλά η παρα­γωγή συμπλη­ρω­μα­τι­κών τρο­φί­μων για το σπίτι και η καλ­λιέρ­γεια του πνεύ­μα­τος συνερ­γα­σίας σε μια γει­το­νιά – πράγ­ματα που όσο περνά ο και­ρός αρχί­ζουν να απο­κτούν κρί­σιμη σημα­σία για όλους μας. Παλαιό­τερα, για πολ­λούς ήταν η άσκηση ενός δημιουρ­γι­κού χόμπυ, αλλά υπό τις παρού­σες οικο­νο­μι­κές συν­θή­κες ένας κοι­νο­τι­κός κήπος παίρ­νει μάλ­λον τον χαρα­κτήρα επεί­γου­σας ανά­γκης παρά ψυχαγωγίας.
Γιατί κοι­νο­τι­κός (δηλαδή ομα­δι­κός) κήπος;



Μέσα στις αστι­κές συν­θή­κες ζωής είναι μάλ­λον αδύ­νατο να δημιουρ­γή­σεις μόνος σου ένα λαχα­νό­κηπο αν δεν έχεις δικό σου χώρο για καλ­λιέρ­γεια. Αν δια­μέ­νει κανείς σε μονο­κα­τοι­κία με αρκετό χώρο γύρω, τότε σίγουρα μπο­ρεί να δημιουρ­γή­σει ένα λαχα­νό­κηπο στην αυλή, στη βερά­ντα, ακόμα και στην ταρά­τσα. Η συντρι­πτική πλειο­ψη­φία όμως των κατοί­κων των μεγα­λου­πό­λεων δια­μέ­νει σε δια­με­ρί­σματα πολυ­κα­τοι­κιών, οπότε μόνο μέσα από μια ομα­δική προ­σπά­θεια μπο­ρεί να έχει πρό­σβαση σε καλ­λιερ­γή­σιμη γη. Από την άλλη πλευρά, με την ομα­δική καλ­λιέρ­γεια τα έξοδα μοι­ρά­ζο­νται, όπως μοι­ρά­ζε­ται και η καλ­λιερ­γη­τική τεχνο­γνω­σία – πράγμα κρί­σιμο για πολ­λούς κατοί­κους πόλεων, ιδίως τους πρω­τά­ρη­δες κηπουρούς.
Η λύση
Πάρτε την πρω­το­βου­λία να ξεκι­νή­σετε εσείς ένα κοι­νο­τικό κήπο. Θα συνερ­γα­σθείτε με τους γεί­το­νές σας και άλλα μέλη της κοι­νό­τη­τάς σας για να καλ­λιερ­γείτε θρε­πτικά και υγιεινά λαχα­νικά και φρούτα που θα ξέρετε ότι προ­έρ­χο­νται από αξιό­πι­στη πηγή. Θα μπο­ρείτε να εφο­διά­ζετε το σπίτι σας με την πλού­σια σοδειά σας, καθώς επί­σης φίλους και συγ­γε­νείς και μέσω φιλαν­θρω­πι­κών οργα­νώ­σεων ανθρώ­πους που η κρίση τους έφερε στο σημείο να πεινάνε.
Πόσος χρό­νος χρειάζεται
Λίγες ώρες για να συμ­με­τά­σχετε σε ένα υπάρ­χο­ντα κήπο. Αρκε­τές μέρες για να ξεκι­νή­σετε ένα και­νούρ­γιο κήπο. Το ξεκί­νημα ενός κοι­νο­τι­κού κήπου παίρ­νει χρόνο. Πρέ­πει να γίνουν πολ­λές συνεν­νο­ή­σεις, να βρε­θεί ο χώρος, να συμ­φω­νη­θούν πράγ­ματα, να οργα­νω­θεί η ομάδα των αρχι­κών κηπου­ρών κ.ά. Πρέ­πει όμως να θυμά­στε ότι το τελικό απο­τέ­λε­σμα δικαιώ­νει την προσπάθεια!
5 σπου­δαίοι λόγοι για να ξεκι­νή­σετε ένα κήπο




Εξα­σφα­λί­ζετε φρέ­σκα λαχα­νικά στο σπίτι σας.
Δια­συν­δέ­ε­στε με τη γει­το­νιά σας.
Βοη­θάτε φίλους, συγ­γε­νείς και έχο­ντες ανάγκη.
Καλ­λιερ­γείτε ένα πνεύμα συνερ­γα­σίας με το άμεσο κοι­νω­νικό σας περι­βάλ­λον, γεγο­νός πολύ­τιμο για τους δύσκο­λους και­ρούς που ζούμε.
Δημιουρ­γείτε ένα χώρο πρά­σι­νου στη γει­το­νιά σας.
ΒΗΜΑ 1: ΑΡΧΙΣΤΕ ΤΟΝ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟ

Φτιάξτε μια οργα­νω­τική επιτροπή

Συζη­τή­στε με φίλους, συγ­γε­νείς και γεί­το­νες για να δείτε ποιός ενδια­φέ­ρε­ται να σας βοη­θή­σει στο ξεκί­νημα του κήπου.
Μαζί με όσους ενδια­φέ­ρο­νται φτιάξτε μια οργα­νω­τική επι­τροπή (τρία με πέντε άτομα είναι αρκετά).
Συγκα­λέ­στε μια αρχική συνά­ντηση της επι­τρο­πής. Εκεί συζητήστε:
Ποιός είναι ο σκο­πός σας.
Ποιοί είναι οι βρα­χυ­πρό­θε­σμοι και μακρο­πρό­θε­σμοι στό­χοι σας.
Ποιός επι­λέ­γει τους επι­κε­φα­λής και πώς.
Πώς θα λαμ­βά­νο­νται οι αποφάσεις.
Πώς θα μοι­ρα­στεί η δου­λειά. Ποιός κάνει τί;
Κάντε ένα κατά­λογο με το τι χρειά­ζε­ται να γίνει και ανα­θέ­στε στα μέλη της επι­τρο­πής συγκε­κρι­μέ­νες δου­λειές. Π.χ. ποιός θα ασχο­λη­θεί με ζητή­ματα χρη­μα­το­δό­τη­σης, ποιός θα βρί­σκει νέους συνερ­γά­τες, ποιός θα συντο­νί­ζει τις κατα­σκευές (φρά­χτη, χώρο απο­θή­κευ­σης) κλπ.
Σχε­διά­στε ένα εναρ­κτή­ριο γεγο­νός, όπου θα προ­σκα­λέ­σετε άλλους γεί­το­νες, τις οικο­γέ­νειές σας, φίλους και οργα­νώ­σεις της γει­το­νιάς – και “που­λή­στε” τους την ιδέα να συμ­με­τά­σχουν στον κοι­νο­τικό σας κήπο.

Θέστε κάποιους βασι­κούς κανόνες
Είναι πολύ σημα­ντικό να θεσπί­σετε από την αρχή μερι­κούς βασι­κούς κανό­νες για τον κήπο σας (βλ. παρα­κάτω “Δείγ­ματα κανό­νων”). Συνερ­γα­σθήτε με την οργα­νω­τική επι­τροπή για να κατα­γρά­ψετε τις απα­ντή­σεις στα παρα­κάτω ερωτήματα:

Υπάρ­χουν προ­ϋ­πο­θέ­σεις για τη συμ­με­τοχή (περιοχή κατοι­κίας, συν­δρομή, συμ­φω­νία με τους κανόνες);
Πώς θα δια­νε­μη­θούν τα κηπο­τε­μά­χια (ανά­λογα με το μέγε­θος της οικο­γέ­νειας, την περιοχή κατοι­κίας, την ανά­γκη, σε ομά­δες – π.χ. νέοι, ηλι­κιω­μέ­νοι κλπ.);
Πόσο μεγάλα θα είναι τα κηπο­τε­μά­χια (ή μήπως πρέ­πει να υπάρ­χουν διά­φορα μεγέθη ανά­λογα με το μέγε­θος των οικο­γε­νειών ή άλλους παράγοντες);
Πώς πρέ­πει να σχε­δια­στούν τα κηποτεμάχια;
Θέλουμε να είναι οργα­νι­κός ο κήπος;
Αν η ομάδα ζητάει συν­δρομή, πώς θα χρη­σι­μο­ποι­η­θεί το χρήμα; Ποιές υπη­ρε­σίες θα προ­σφερ­θούν στους κηπου­ρούς ως αντάλλαγμα;
Θα συνερ­γά­ζε­ται η ομάδα σε ορι­σμέ­νες δου­λειές (όπως σκά­ψιμο ή φρε­ζά­ρι­σμα την άνοιξη, φύτεμα φυτών για εδα­φο­κά­λυψη ή κομποστοποίηση);
Όταν εγκα­τα­λεί­πει κάποιος ένα κηπο­τε­μά­χιο, πώς θα επι­λέ­γε­ται ο επό­με­νος καλλιεργητής;
Πώς θα αντι­με­τω­πί­ζει η ομάδα πιθα­νούς βανδαλισμούς;
Θα υπάρ­χει κηπο­τε­μά­χιο για παι­διά; Και αν ναι, θα είναι δωρεάν για τους γονείς που έχουν ήδη κηποτεμάχιο;
Θα συνε­δριά­ζουν τακτικά οι κηπου­ροί; Και αν ναι, πόσο συχνά και για ποιό σκοπό;
Θα μοι­ρά­ζο­νται οι κηπου­ροί τα εργα­λεία, τους σωλή­νες και άλλα παρό­μοια πράγματα;
Πώς θα γίνε­ται η βασική συντή­ρηση του κήπου, ιδίως το ξεχορ­τά­ρια­σμα, τόσο μέσα στα κηπο­τε­μά­χια όσο και στις κοι­νές περιο­χές (π.χ. δίπλα στους φρά­χτες και στους χώρους συγκέντρωσης);
Θα υπάρ­χουν κανό­νες που θα πρέ­πει να σέβο­νται οι κηπου­ροί; Και αν ναι, πώς θα επιβάλλονται;
Θα πρέ­πει η ομάδα σας να απο­κτή­σει νομική μορφή και να σκε­φτεί να αγο­ρά­σει τον χώρο του κήπου;

Συγκα­λέ­στε την εναρ­κτή­ρια σύσκεψη
Αφού κατα­λή­ξετε με την οργα­νω­τική επι­τροπή στα βασικά χαρα­κτη­ρι­στικά του κήπου, συγκα­λέ­στε την εναρ­κτή­ρια σύσκεψη με όλους τους υπο­ψή­φιους κηπου­ρούς που εξα­σφα­λί­σατε ώς εκείνη τη στιγμή. Μόλις ξεκι­νή­σει η σύσκεψη, θα πρέ­πει να κάνετε τα εξής:

Αυτο­συ­στη­θήτε και συστή­στε την οργα­νω­τική επιτροπή.
Εξη­γή­στε τι είναι ένας κοι­νο­τικό κήπος και γιατί θέλετε να ξεκι­νή­σετε έναν.
Ακού­στε τις αντι­δρά­σεις και τις πρώ­τες σκέ­ψεις του κόσμου.
Φρο­ντί­στε να συζη­τη­θούν τα εξής:
Τι είδους κήπο θέλετε. Παρα­δείγ­μα­τος χάρη, έναν κοινό χώρο προς όφε­λος μιας συγκε­κρι­μέ­νης ομά­δας (όπως για τρο­φο­δό­τηση συσ­σι­τίων ή ηλι­κιω­μέ­νων στη γει­το­νιά σας); Ή μήπως χωρι­στά κηπο­τε­μά­χια για οικο­γε­νειακή χρήση;
Ποιές ειδι­κές δεξιό­τη­τες μπο­ρεί να προ­σφέ­ρουν οι παρό­ντες – παρα­δείγ­μα­τος χάρη, ένας δικη­γό­ρος μπο­ρεί να βοη­θή­σει (αν και δεν είναι ανα­γκαίο) στην κατά­στρωση εγγρά­φων που έχουν σχέση με τη χρήση της γης.
Πόσο απο­φα­σι­σμέ­νοι είναι όλοι γι’ αυτή την προ­σπά­θεια; Τα ζητή­ματα χρή­σης της γης συχνά υπο­χρε­ώ­νουν να περά­σει κανείς από γρα­φειο­κρα­τι­κούς λαβυ­ρίν­θους. Η ομάδα σας θα χρεια­στεί απο­φα­σι­σμέ­νους ανθρώ­πους για να βγά­λουν πέρα αυτό το έργο.
Κανο­νί­στε την επό­μενη σύσκεψη και καθιε­ρώ­στε μηνιαίες ίσως συσκέψεις.
Καθώς θα ανα­πτύσ­σο­νται τα ζητή­ματα, θα χρεια­στείτε ένα χώρο για να συζη­τάτε τα πάντα με τα μέλη.
Η συμ­με­τοχή στις συσκέ­ψεις θα ποι­κί­λει, αλλά καλό θα είναι να ξέρουν οι κηπου­ροί σας πως έχουν ένα βήμα για να θέτουν κάποια ζητήματα.
Αν κανείς δεν βλέ­πει την ανά­γκη για μια σύσκεψη, ακυ­ρώ­στε την.
Πάρτε τις διευ­θύν­σεις, τα τηλέ­φωνα και τα email όλων πριν λήξει η σύσκεψη. Η επι­κοι­νω­νία είναι το κλειδί της επι­τυ­χίας ενός κοι­νο­τι­κού κήπου. Φτιάξτε μια λίστα με τα στοι­χεία των μελών για να μπο­ρείτε να επι­κοι­νω­νείτε κάθε φορά που χρειάζεται.
ΒΗΜΑ 2: ΕΞΑΣΦΑΛΙΣΤΕ ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗ

Μερι­κοί κήποι είναι οικο­νο­μικά αυτάρ­κεις μέσω των συν­δρο­μών των μελών. Συζη­τή­στε με τα μέλη της ομά­δας σας το κατά πόσο είναι πρό­θυ­μοι να συνει­σφέ­ρουν και μέχρι ποιό ποσό.
Σκε­φθήτε επί­σης μήπως μπο­ρείτε να βρείτε έναν ή δύο χορη­γούς. Αν και είναι δύσκολο στη σημε­ρινή κρίση να βρε­θούν χορη­γοί, ίσως κάποια επι­χεί­ρηση ή κάποιος ευκα­τά­στα­τος φίλος σας να θελή­σει να βοη­θή­σει. Συζη­τή­στε μαζί του τι θα ήθελε να προ­σφέ­ρει, όπως π.χ. γη, εργα­λεία, σπό­ρους ή χρήμα.
Πριν αρχί­σετε να συλ­λέ­γετε χρή­ματα, θυμη­θήτε πως πρέ­πει να ανοί­ξετε ένα τρα­πε­ζικό λογα­ρια­σμό. Πρέ­πει να συζη­τή­σετε με την ομάδα σας πού θα δαπα­νη­θούν τα χρή­ματα και ποιός θα έχει πρό­σβαση στον λογαριασμό.

ΒΗΜΑ 3: ΕΠΙΛΕΞΤΕ ΤΟΝ ΧΩΡΟ

Βρήτε τον χώρο
Η ανεύ­ρεση κατάλ­λη­λου χώρου θα απαι­τή­σει χρόνο. Γι’ αυτό οπλι­σθήτε με υπομονή!
Κάντε μια αρχική έρευνα και φτιάξτε ένα κατά­λογο με πιθα­νούς χώρους για την περί­πτωση που η πρώτη σας επι­λογή δεν οδη­γή­σει που­θενά. Όταν ψάχνετε για χώρο, κάντε τα εξής:

Κατα­γράψτε τη διεύ­θυνση ή την κοντι­νό­τερη δια­σταύ­ρωση. Αυτό θα βοη­θή­σει να εντο­πί­σετε τον ιδιοκτήτη.
Μετρή­στε την έκταση. Ο κήπος σας δεν χρειά­ζε­ται να είναι τερά­στιος, αλλά θα χρεια­στείτε χώρο για αρκετά κηποτεμάχια.
Βεβαιω­θήτε πως τον βλέ­πει ο ήλιος και έχει νερό. Ο κήπος πρέ­πει να δέχε­ται 6 του­λά­χι­στον ώρες ήλιου κάθε μέρα και να βρί­σκε­ται κοντά σε παροχή νερού.
Τεστά­ρετε το χώμα. Βεβαιω­θήτε πως το έδα­φος είναι εύφορο και κυρίως πως δεν είναι μολυσμένο.

Εξα­σφα­λί­στε τον χώρο
Μόλις εσείς και η οργα­νω­τική επι­τροπή βεβαιω­θείτε πως βρή­κατε τον κατάλ­ληλο χώρο, θα χρεια­στεί να κάνετε τα εξής:

Εντο­πί­στε τον ιδιο­κτήτη του πιθα­νού χώρου (καλό είναι να κάνετε το ίδιο και για τις επό­με­νες επι­λο­γές χώρου).
Κατα­λήξτε πόσα είσθε πρό­θυ­μοι να πλη­ρώ­νετε για ενοί­κιο. Προ­σπα­θή­στε να πεί­σετε τον ιδιο­κτήτη να σας τον νοι­κιά­σει όσο φτη­νό­τερα γίνε­ται. Οι περισ­σό­τε­ρες πάντως ομά­δες κοι­νο­τι­κών κήπων στο εξω­τε­ρικό νοι­κιά­ζουν τον χώρο ένα­ντι ενός ευρώ ή ενός δολα­ρίου τον χρόνο. Σε αντάλ­λαγμα προ­σφέ­ρουν καθα­ριό­τητα του χώρου, φρά­ξιμο, ένα πρά­σινο πνεύ­μονα σε ένα εγκα­τα­λειμ­μένο οικό­πεδο και τη χαρά στον ιδιο­κτήτη πως έκανε μια καλή πράξη.
Από το Κτη­μα­το­λό­γιο ή άλλες πηγές βρήτε τα στοι­χεία και τη διεύ­θυνση του ιδιο­κτήτη. Μη σας απα­σχο­λεί εάν είναι δημό­σια ή ιδιω­τική γη – ακόμα και το δημό­σιο μπο­ρεί να σας παρα­χω­ρή­σει προ­σω­ρινά μια έκταση που δεν χρειά­ζε­ται, εφ’ όσον βέβαια βγά­λετε άκρη με τη γραφειοκρατία.
Γράψτε μια επι­στολή στον ιδιο­κτήτη (αρχί­στε με την πρώτη σας επι­λογή χώρου και αν η απά­ντηση δεν είναι ευνοϊκή, προ­χω­ρή­στε στους επό­με­νους). Με την επι­στολή σας:
Ζητή­στε την άδεια να χρη­σι­μο­ποι­ή­σετε το ακί­νητό του ως κοι­νο­τικό κήπο. Πρέ­πει να του “που­λή­σετε” την ιδέα σας, γι’ αυτό βάλτε τα δυνατά σας.
Κάντε ένα κατά­λογο του τι θα κερ­δί­σει η γει­το­νιά από τον κήπο και υπο­γραμ­μί­στε ότι οι κηπου­ροί θα κρα­τάνε τον χώρο καθαρό και ξεχορταριασμένο.
Αν έχετε εξα­σφα­λί­σει κάποιους χορη­γούς, πρέ­πει να τους αναφέρετε.
Λίγες μέρες μετά την απο­στολή της επι­στο­λής, κάντε στον ιδιο­κτήτη ένα τηλε­φώ­νημα ή επι­σκε­φθήτε τον στο σπίτι του αν δεν απά­ντησε στο τηλέφωνο.
Αν ο ιδιο­κτή­της σας πει όχι, προ­χω­ρή­στε στον επό­μενο του κατα­λό­γου σας.
Μόλις ένας ιδιο­κτή­της σας πει ναι, προ­χω­ρή­στε στη σύνταξη του συμ­φω­νη­τι­κού ενοι­κί­α­σης. Μπο­ρεί αυτό να ακού­γε­ται δύσκολο, αλλά δεν είναι. Εν ανά­γκη, αξιο­ποι­ή­στε τις γνώ­σεις ενός φίλου ή γεί­τονα δικηγόρου.
Προ­σπα­θή­στε η ενοι­κί­αση να είναι για τρία του­λά­χι­στον χρό­νια, αν συμ­φω­νεί ο ιδιοκτήτης.
Βεβαιω­θήτε πως το συμ­φω­νη­τικό περι­λαμ­βά­νει άρθρο που απαλ­λάσ­σει τον ιδιο­κτήτη από κάθε ευθύνη για τυχόν ατυ­χή­ματα που ενδε­χο­μέ­νως συμ­βούν στον χώρο του κατά τη διάρ­κεια της σύμ­βα­σης. Αυτό θα καθη­συ­χά­σει τον ιδιο­κτήτη και θα διευ­κο­λύ­νει τη συμφωνία.
ΒΗΜΑ 4: ΟΡΓΑΝΩΣΤΕ ΚΑΙ ΕΤΟΙΜΑΣΤΕ ΤΟΝ ΧΩΡΟ


Μόλις εξα­σφα­λί­σετε τον χώρο, τότε αρχί­ζει η πραγ­μα­τική από­λαυση της δημιουρ­γίας του κοι­νο­τι­κού σας κήπου.
Ο σχε­δια­σμός του κήπου
Όταν σχε­διά­ζετε τον κοι­νο­τικό σας κήπο, ξεκι­νή­στε χρη­σι­μο­ποιώ­ντας καντρι­γιέ χαρτί. Σχε­διά­ζο­ντας, πρέ­πει να έχετε κατά νου τα εξής:

Διά­δρο­μοι. Οι κηπου­ροί θα χρεια­στούν αρκετό χώρο για να περ­νούν και να μετα­φέ­ρουν τα εργα­λεία, την κομπόστ και την κοπριά, καθώς και τη συγκο­μιδή του κήπου. Θα χρεια­στούν κοι­νοί διά­δρο­μοι μεταξύ κηπο­τε­μα­χίων και εσω­τε­ρι­κοί διά­δρο­μοι ανά­μεσα στα παρ­τέ­ρια κάθε κηπο­τε­μα­χίου. Κάντε τους κοι­νούς δια­δρό­μους αρκετά φαρ­διούς ώστε να απο­φεύ­γο­νται ζημιές και εκνευρισμοί.
Ορί­στε τα κηπο­τε­μά­χια. Ορι­στι­κο­ποι­ή­στε το μέγε­θος και τον αριθμό των κηποτεμαχίων.
Παι­δικά κηπο­τε­μά­χια. Εάν έχετε απο­φα­σί­σει να συμπε­ρι­λά­βετε παι­δικά κηπο­τε­μά­χια, μην ξεχά­σετε να αφιε­ρώ­σετε ένα ειδικό τμήμα του κήπου γι’ αυτό τον σκοπό.
Φρά­χτης. Θα πρέ­πει να προ­βλέ­ψετε και να κατα­σκευά­σετε ένα φρά­χτη γύρω από τον κήπο για λόγους ασφα­λείας και για να κρα­τάτε μακριά τα ζώα.
Απο­θη­κευ­τι­κοί χώροι. Πρέ­πει να προ­βλέ­ψετε ένα μέρος για τη φύλαξη των εργα­λείων και του υπό­λοι­που εξο­πλι­σμού, καθώς επί­σης και περιοχή κομπο­στο­ποί­η­σης και συγκέ­ντρω­σης της κοπριάς.
Παρ­τέ­ρια λου­λου­διών και θάμνων. Καλό είναι να φυτέ­ψετε δια­κο­σμη­τικά φυτά στην περί­με­τρο του κήπου γιατί αυτό θα βοη­θή­σει στις καλές σχέ­σεις με μη συμ­με­τέ­χο­ντες γεί­το­νες, αλλά και τις δημο­τι­κές αρχές.

Η οργά­νωση του κήπου
Η προ­ε­τοι­μα­σία του κήπου σας για φύτευση είναι απαι­τη­τική δου­λειά. Γι’ αυτό, επι­στρα­τεύ­στε πολ­λούς εθελοντές!
Πρώτα απ’ όλα, ξοδέψτε μια ολό­κληρη μέρα για τον καθα­ρι­σμό του κήπου. Εν ανά­γκη νοι­κιά­στε ένα βαρύ μηχά­νημα, έναν εκσκα­φέα λόγου χάρη, για να γίνει σωστά η δου­λειά. Μόλις ο χώρος καθα­ρι­στεί, είναι ώρα να αρχί­σει η πραγ­μα­τική δουλειά:

Πριν απ’ όλα, κατα­στρώ­στε ένα πρό­γραμμα σύμ­φωνα με το οποίο η ομάδα σας θα συγκε­ντρώ­νε­ται για να στή­σει τον κήπο.
Συγκε­ντρώ­στε τους πόρους σας – χώμα, κομπόστ, κοπριά, εδα­φο­κά­λυψη, πασ­σά­λους, πλέγμα περί­φρα­ξης κλπ. Προ­σπα­θή­στε να εξα­σφα­λί­σετε δωρεάν υλικά από φίλους, χορη­γούς, τοπι­κές επι­χει­ρή­σεις κ.ά.
Οργα­νώ­στε τους εθε­λο­ντές σε διά­φο­ρες ομά­δες εργα­σίας. Μερι­κοί θα απλώ­σουν το χώμα, άλλοι θα χαρά­ξουν τα όρια των κηπο­τε­μα­χίων ή θα κατα­σκευά­σουν (αν χρειά­ζε­ται) υψω­μένα παρ­τέ­ρια, κάποιοι θα κατα­σκευά­σουν τον φρά­χτη κλπ.
Αφού ετοι­μα­στούν όλα, βάλτε όλους τους κηπου­ρούς να μαρ­κά­ρουν τα κηπο­τε­μά­χιά τους.
Κατα­σκευά­στε ένα στε­γανό χώρο ανα­κοι­νώ­σεων για τις εκδη­λώ­σεις του κήπου και για τα μηνύ­ματα που θα κρα­τούν ενή­μερα τα μέλη και για τη στρα­το­λό­γηση νέων κηπουρών.
ΒΗΜΑ 5: ΦΥΤΕΨΤΕ!


Ξεκι­νή­στε αμέ­σως τη δου­λειά! Φυτέψτε τα πρώτα σας λαχα­νικά και βοη­θή­στε τους πρω­τά­ρη­δες να φυτέ­ψουν τα δικά τους.
Και μη ξεχά­σετε να διορ­γα­νώ­στε μια εκδή­λωση για να ανα­γνω­ρι­στεί η σκληρή δου­λειά όλων όσων συνέ­βα­λαν στο ξεκί­νημα του κοι­νο­τι­κού σας κήπου. Δεν πρέ­πει να σας δια­φεύ­γει ότι οι κοι­νο­τι­κοί κήποι υπάρ­χουν πάνω απ’ όλα για να δημιουρ­γούν και να δυνα­μώ­νουν το κοι­νο­τικό πνεύμα. Και οι ψυχα­γω­γι­κές εκδη­λώ­σεις βοη­θούν πολύ να κρα­τούν τον κόσμο ενθουσιασμένο.

ΒΗΜΑ 6: ΜΟΙΡΑΣΘΗΤΕ ΤΑ ΚΑΛΟΥΔΙΑ

Οι κήποι παρά­γουν, παρά­γουν και συνε­χί­ζουν να παρά­γουν! Καλύ­πτουν τις οικο­γε­νεια­κές σας ανά­γκες σε φρέ­σκα λαχα­νικά, αλλά κατά πάσα πιθα­νό­τητα η παρα­γωγή του κήπου σας θα αφή­νει πλε­ό­να­σμα. Μερι­κοί επι­λέ­γουν να μοι­ρά­ζο­νται τα καλού­δια που τους δίνει η γη με φίλους, συγ­γε­νείς και γεί­το­νες. Άλλοι χαρί­ζουν τη σοδειά που περισ­σεύει σε τρά­πε­ζες τρο­φί­μων, σε φιλαν­θρω­πι­κές οργα­νώ­σεις και στα συσ­σί­τια του Δήμου και της Εκκλη­σίας που προ­σφέ­ρουν τρό­φιμα ή ένα πιάτο φαί στους έχο­ντες ανάγκη.
Ίσως αξί­ζει επί­σης να σκε­φθείτε να οργα­νώ­στε εκπαι­δευ­τικά σεμι­νά­ρια όπου θα μαθαί­νετε άλλους πώς να στή­σουν ένα κοι­νο­τικό κήπο ή ακόμα και ένα δικό τους οικο­γε­νειακό κήπο στην αυλή τους.

ΤΕΧΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

Τα βασικά ενός κοι­νο­τι­κού κήπου
Αν και πάντα υπάρ­χουν εξαι­ρέ­σεις, η πείρα δεί­χνει πως ένας κοι­νο­τικό κήπος θα πρέ­πει πάντοτε να διαθέτει:


Του­λά­χι­στον 15 κηπο­τε­μά­χια που καλ­λιερ­γού­νται από μέλη της ομάδας.
Τα κηπο­τε­μά­χια πρέ­πει να βρί­σκο­νται στο πιο ηλιό­λου­στο μέρος του κήπου.
Χωρίς κηπο­τε­μά­χια για ατο­μική συμ­με­τοχή, είναι πολύ δύσκολο να εξα­σφα­λι­στεί η μακρο­πρό­θε­σμη συμ­με­τοχή της κοινότητας.
Τα κηπο­τε­μά­χια με υψω­μένα παρ­τέ­ρια, που είναι πιο ακριβά, δεν πρέ­πει να έχουν πλά­τος μεγα­λύ­τερο από 120 εκα­το­στά (για να διευ­κο­λύ­νε­ται η πρό­σβαση στα φυτά και από τις δύο μεριές χωρίς να χρειά­ζε­ται να πατή­σει κανείς πάνω στο παρ­τέρι) και μήκος 2,4 με 3,6 μέτρα. Συνι­στά­ται να κατα­σκευά­ζετε τα υψω­μένα παρ­τέ­ρια σας στις τυπο­ποι­η­μέ­νες δια­στά­σεις της δια­θέ­σι­μης ξυλείας ή έστω σε δια­στά­σεις που μπο­ρεί η ξυλεία να κοπεί χωρίς μεγάλη φύρα.
Τα κανο­νικά κηπο­τε­μά­χια μπο­ρούν να έχουν δια­στά­σεις από 3 Χ 3 μέτρα έως 6 Χ 6 μέτρα. Οι διά­δρο­μοι μεταξύ παρ­τε­ριών και κηπο­τε­μα­χίων πρέ­πει να έχουν πλά­τος του­λά­χι­στον 90 έως 120 εκα­το­στά για να χωράνε τα καροτσάκια.
Το χώμα τόσο στα υψω­μένα παρ­τέ­ρια όσο και στα κανο­νικά κηπο­τε­μά­χια πρέ­πει να βελ­τιώ­νε­ται με χωνε­μένη κομπόστ ή κοπριά για να ενι­σχυ­θεί η γονι­μό­τητα και να αυξη­θεί η περιε­κτι­κό­τητά του σε οργα­νική ύλη.
Ένα απλό ποτι­στικό σύστημα με μια σωλήνα κάθε τέσ­σερα κηποτεμάχια.
Το πότι­σμα με το χέρι με σωλήνα είναι το πιο πρα­κτικό και οικο­νο­μικό σύστημα για τα χωρι­στά κηπο­τε­μά­χια – και σχε­δόν απα­ραί­τητο όταν ξεκι­νάτε τα φυτά από σπόρους.
Το πότι­σμα στά­γδην ή με σωλήνα εμπο­τι­σμού μπο­ρεί να χρη­σι­μο­ποι­η­θεί σε όλες τις περιο­χές του κήπου για μετα­φυ­τευ­μένα και ριζω­μένα φυτά, αλλά κυρίως για βαθύρ­ριζα οπω­ρο­φόρα δέντρα και δια­κο­σμη­τικά φυτά.
Αν κανείς από την ομάδα σας δεν έχει γνώ­σεις για το πότι­σμα, καλό είναι να κατα­φύ­γετε σε κάποιον ειδικό όταν σχε­διά­ζετε το ποτι­στικό σας σύστημα – παρα­δείγ­μα­τος χάρη, σε κατά­στημα ποτι­στι­κών συστη­μά­των ή στο φυτώ­ριο που σας προ­μη­θεύει με φυντάνια.
Ένα φρά­χτη με ύψος 2,4 μέτρα περι­με­τρικά με πύλη για φορτηγά.
Από την εμπει­ρία μας, ένας τέτοιος φρά­χτης είναι το κλειδί της επιτυχίας.
Μην υπο­λο­γί­ζετε ότι θα εκμη­δε­νί­σετε όλες τις πρά­ξεις βαν­δα­λι­σμού ή κλο­πής, αλλά ο φρά­χτης θα βοη­θή­σει να τις κρα­τή­σετε σε ανε­κτά επίπεδα.
Μια απο­θήκη εργα­λείων ή άλλη κατα­σκευή για τη φύλαξη εργα­λείων, εφο­δίων και υλικών.
Τα ανα­κυ­κλω­μένα μεταλ­λικά κοντέι­νερ γίνο­νται εξαι­ρε­τι­κοί απο­θη­κευ­τι­κοί χώροι και δεν κατα­στρέ­φο­νται από βανδαλισμούς.
Πάγκους ή τρα­πέ­ζια πικνίκ όπου οι κηπου­ροί μπο­ρούν να καθί­σουν, να χαλα­ρώ­σουν και να κάνουν διά­λειμμα – υπό σκιά.
Αν δεν υπάρ­χουν δέντρα με σκιά στον κήπο, μια απλή κρε­βα­τω­σιά μπο­ρεί να κατα­σκευα­στεί από ξύλο ή σωλήνα για να σκαρ­φα­λώ­σουν αναρ­ρι­χη­τικά φυτά – όπως μπου­καμ­βί­λια, κλήμα, αγιό­κλημα κ.ο.κ.
Μια επι­γραφή με το όνομα του κήπου, τους χορη­γούς (αν υπάρ­χουν) και το όνομα και τηλέ­φωνο του υπευ­θύ­νου για περισ­σό­τε­ρες πληροφορίες.
Μια κοινή περιοχή κομπο­στο­ποί­η­σης για όλους τους κηπουρούς.
Οι ξύλι­νες παλέ­τες είναι εύκολο να βρε­θούν και όταν τις στή­σουμε όρθιες ανά τρεις σε σχήμα Π και καλύ­ψουμε το εσω­τε­ρικό με συρ­μά­τινο πλέγμα, φτιά­χνουν έξοχα δοχεία κομποστοποίησης.

Δείγμα κανό­νων του κοι­νο­τι­κού κήπου
Ένας κοι­νο­τι­κός κήπος μπο­ρεί να απο­κτή­σει νομική μορφή σωμα­τείου ή μη κερ­δο­σκο­πι­κής εται­ρείας. Σ’ αυτή την περί­πτωση, θα χρεια­στείτε δικη­γόρο που θα τακτο­ποι­ή­σει όλες τις λεπτο­μέ­ρειες. Εάν, αντί­θετα, επι­λέ­ξετε τον μη-τυπικό δρόμο, τότε όλα θα έχουν τον χαρα­κτήρα μιας ιδιω­τι­κής συμ­φω­νίας μεταξύ των μελών της ομά­δας και θα βασί­ζο­νται στο αλη­θινό πνεύμα κοι­νό­τη­τας, συνερ­γα­σίας, καλής πίστης και αμοι­βαίας εμπι­στο­σύ­νης. Εντού­τοις ένας απλός κανο­νι­σμός, τον οποίο θα υπο­γρά­φει κάθε μέλος που θα γίνε­ται δεκτό, είναι απα­ραί­τη­τος για να θυμί­ζει τι δεσμεύ­ε­ται να πράτ­τει ο καθέ­νας όσο είναι μέλος της ομάδας.
Στον κανο­νι­σμό του κοι­νο­τι­κού κήπου θα πρέ­πει να περι­λαμ­βά­νο­νται οι παρα­κάτω υπο­χρε­ώ­σεις των μελών – ή έστω εκεί­νες που ται­ριά­ζουν καλύ­τερα στον δικό σας κήπο:

Θα κατα­βάλλω κάθε χρόνο συν­δρομή ……. ευρώ (ή δραχ­μών) για την κάλυψη των εξό­δων του κήπου. Η συν­δρομή κατα­βάλ­λε­ται τον Ιανουά­ριο κάθε έτους ή κατά την εγγραφή μου ως μέλος.
Θα έχω φυτέ­ψει τα λαχα­νικά που επι­λέγω μέχρι τις (ημε­ρο­μη­νία) και θα δια­τηρώ φυτε­μένο το κηπο­τε­μά­χιό μου ολό­κληρο το καλοκαίρι.
Αν χρεια­στεί να εγκα­τα­λείψω το κηπο­τε­μά­χιό μου για οποιον­δή­ποτε λόγο, θα ειδο­ποι­ήσω εγκαί­ρως την οργα­νω­τική επιτροπή.
Θα ξεχορ­τα­ριάζω τακτικά το κηπο­τε­μά­χιό μου, καθώς και την περιοχή που το περιβάλλει.
Αν δεν φρο­ντίζω το κηπο­τε­μά­χιό μου, η οργα­νω­τική επι­τροπή θα μου δώσει προ­θε­σμία μιας εβδο­μά­δας για να το καθα­ρίσω. Αν δεν κάνω τίποτα σ’ αυτό το χρο­νικό διά­στημα, συμ­φωνώ να δοθεί σε άλλον το κηπο­τε­μά­χιο ή να φρεζαριστεί.
Δεν θα αφήνω να μαζεύ­ο­νται σκου­πί­δια και παλιό­χαρτα στο κηπο­τε­μά­χιό μου ούτε στους γει­το­νι­κούς δια­δρό­μους και φράχτες.
Θα συμ­με­τέχω στο φθι­νο­πω­ρινό καθά­ρι­σμα του κήπου.
Θα φυτεύω ψηλά φυτά σε σημεία που δεν θα σκιά­ζουν τα γει­το­νικά κηποτεμάχια.
Θα μαζεύω μόνο τη δική μου σοδειά, εκτός αν μου δοθεί άδεια από άλλον χρή­στη κηπο­τε­μα­χίου να μαζέψω λαχα­νικά από το δικό του.
Συμ­φωνώ να δου­λέψω εθε­λο­ντικά …….. ώρες κάθε χρόνο για τις ανα­γκαίες κοι­νές εργα­σίες στον κήπο (επι­συ­νά­πτε­ται κατά­λο­γος με τις εθε­λο­ντι­κές εργα­σίες για τον κήπο).
Δεν θα φέρνω οικιακά ζώα στον κήπο.
Συμ­φωνώ πως ούτε η ομάδα του κήπου ούτε η οργα­νω­τική επι­τροπή ούτε ο ιδιο­κτή­τες της γης είναι υπεύ­θυ­νοι για τις πρά­ξεις μου. Για τον λόγο αυτό, δεν τους θεωρώ, ούτε θα τους θεω­ρήσω στο μέλ­λον, υπεύ­θυ­νους για κάθε υπαι­τιό­τητα, βλάβη, απώ­λεια ή απαί­τηση που τυχόν θα προ­κύ­ψει σε σχέση με τη χρήση του κήπου από εμένα ή οποιον­δή­ποτε από τους επι­σκέ­πτες μου.

Η αίτηση συμμετοχής
Κάθε ενδια­φε­ρό­με­νος πρέ­πει να υπο­βάλ­λει στην οργα­νω­τική επι­τροπή μια αίτηση συμ­με­το­χής στην ομάδα. Η αίτηση δεν γίνε­ται για να δημιουρ­γεί­ται γρα­φειο­κρα­τία (άλλω­στε πόσοι θα είναι οι υπο­ψή­φιοι…) αλλά για να υπάρ­χουν κάπου τα στοι­χεία επι­κοι­νω­νίας με το νέο μέλος. Ούτε χρειά­ζε­ται να είναι φιγου­ράτη η αίτηση. Πρέ­πει πάντως να περι­λαμ­βά­νει περί­που τις παρα­κάτω πληροφορίες:

Ονο­μα­τε­πώ­νυμο
Διεύ­θυνση, ταχ­κωδ
Τηλέ­φωνο
Κινητό
Προ­τι­μη­τέο κηπο­τε­μά­χιο 1 2 3 4
Θα ήθελα ένα κηπο­τε­μά­χιο δίπλα στον φίλο/η μου.… .… .… .… .… …Τσε­κά­ρετε ποιά ισχύ­ουν για σας:
Είμαι ηλικιωμένος/η
Είμαι άτομο με σωμα­τικά προ­βλή­ματα
Είναι η πρώτη φορά που θα ασχο­ληθώ με την κηπουρική


Βαν­δα­λι­σμοί
Οι βαν­δα­λι­σμοί είναι ο φόβος των κοι­νο­τι­κών κηπου­ρών. Θα βρε­θούν μερι­κοί καλο­θε­λη­τές που μπο­ρεί να τρυ­πή­σουν τον φρά­χτη τη νύχτα, να ξερι­ζώ­σουν μερικά μαρού­λια, να κλέ­ψουν δυό-τρία κιλά τομά­τες ή να κάνουν άλλες πιο εκτε­τα­μέ­νες ζημιές. Εντού­τοις ο φόβος των κηπου­ρών τεί­νει να μεγα­λο­ποι­ή­σει τις πιθα­νές ζημιές. Για να απο­τρέ­ψετε τους βαν­δα­λι­σμούς, καλό θα είναι να υιο­θε­τή­σετε τις παρα­κάτω δοκι­μα­σμέ­νες μεθόδους:

Φτιάξτε μια τεμπέλα για τον κήπο. Κάντε έτσι γνω­στό σε ποιούς ανή­κει ο κήπος και ότι πρό­κει­ται για ένα πρό­γραμμα της γειτονιάς.
Οι φρά­χτες μπο­ρεί να γίνουν από οποιο­δή­ποτε υλικό. Από τη μια πλευρά λει­τουρ­γούν σαν όρια της ιδιο­κτη­σία και από την άλλη απο­θαρ­ρύ­νουν την παρά­νομη είσοδο. Οι χαμη­λοί φρά­χτες και οι φρά­χτες από κοτε­τσό­συρμα είναι μόνο για να κρα­τάνε έξω από τον κήπο σκύ­λους και άλλα ζώα.
Δημιουρ­γή­στε ένα σκιερό χώρο συνα­ντή­σεων μέσα στον κήπο ώστε να γίνε­ται γνω­στή η παρου­σία σας.
Από το ξεκί­νημα, προ­σκα­λέ­στε όλη τη γει­το­νιά να συμ­με­τά­σχει. Τα άτομα που απο­κλεί­ο­νται από τον κήπο είναι δυνη­τι­κοί βάνδαλοι.
Προ­σκα­λέ­στε τα παι­διά της γει­το­νιάς να ’ρθουν να μάθουν πώς να καλ­λιερ­γούν. Τα παι­διά αυτά θα είναι οι καλύ­τε­ροι προ­στά­τες του κήπου.
Φυτέψτε τρια­ντα­φυλ­λιές και άλλα αγκα­θωτά φυτά κατά μήκος του φρά­χτη για να εμπο­δί­σετε όσους σκαρ­φα­λώ­νουν σ’ αυτόν.
Γίνετε φίλοι με τους γεί­το­νες που τα παρά­θυρά τους βλέ­πουν στον κήπο. Φιλέψτε τους λου­λού­δια και λαχα­νικά για να έχουν τον νου τους.
Μαζεύ­ετε όλα τα ώριμα φρούτα και λαχα­νικά σε καθη­με­ρινή βάση για να απο­θαρ­ρύ­νετε το παρά­νομο μάζεμά τους.
Φυτέψτε πατά­τες, άλλα ριζό­φυτα και αντι­δη­μο­φιλή λαχα­νικά, όπως το λάχανο, κατά μήκος του φρά­χτη ή των διαδρόμων.
Φυτέψτε βυσ­σινί ποι­κι­λίες κου­νου­πι­διού και φασο­λιών ή άσπρες μελι­τζά­νες για να μπερ­δέ­ψετε τους βανδάλους.
Φυτέψτε ένα “κήπο βαν­δά­λων” στην είσοδο. Βάλτε μια ταμπέλα που γρά­φει: “Αφού πρέ­πει να πάρεις τρό­φιμα, του­λά­χι­στον πάρε από εδώ”. Γράψτε και στα αγγλικά για τους μετα­νά­στες: “If you must take food, please take it from here”.

Κηπου­ροί που τα εγκαταλείπουν
Παρα­δο­σιακά, οι κοι­νο­τι­κοί κήποι έχουν υψη­λούς ρυθ­μούς αντι­κα­τά­στα­σης κηπου­ρών. Πολ­λοί υπο­γρά­φουν για κηπο­τε­μά­χιο και δεν συνε­χί­ζουν ή πάνε δια­κο­πές και δεν ξανα­εμ­φα­νί­ζο­νται στον κήπο μετά την επι­στροφή τους. Δεν πρέ­πει να ξεχνάτε ότι η κηπου­ρική είναι σκληρή δου­λειά για μερι­κούς, ιδίως μέσα στις καλο­και­ρι­νές ζέστες. Γι’ αυτό πρέ­πει να έχετε στον κανο­νι­σμό του κοι­νο­τι­κού σας κήπου έναν όρο που θα λέει ότι οι κηπου­ροί χάνουν το δικαί­ωμα να έχουν κηπο­τε­μά­χιο εάν δεν φυτέ­ψουν εντός ενός μηνός ή αν δεν συντη­ρούν τον κήπο τους. Παρότι πρέ­πει να δίνε­ται στους κηπου­ρούς κάθε ευκαι­ρία να συνε­χί­σουν, εάν ύστερα από αρκε­τές ειδο­ποι­ή­σεις (με επι­στολή ή τηλέ­φωνο) τίποτα δεν αλλά­ζει, τότε είναι και­ρός να δοθεί σε άλλον το κηποτεμάχιο.
Καλό είναι λοι­πόν κάθε χρόνο η οργα­νω­τική επι­τροπή να πραγ­μα­το­ποιεί μια εκστρα­τεία ανα­νέ­ω­σης των μελών της ομά­δας κάνο­ντας επα­φές με ενο­ρίες της περιο­χής και άλλες ομά­δες, τοι­χο­κολ­λώ­ντας αγγε­λίες και γενικά προ­ω­θώ­ντας τον κήπο και τα δια­θέ­σιμα κηποτεμάχια.
Ανθρώ­πινα προ­βλή­ματα και λύσεις
Οι θυμω­μέ­νοι γεί­το­νες και οι κακοί κηπου­ροί μπο­ρεί να δημιουρ­γή­σουν προ­βλή­ματα σε ένα κοι­νο­τικό κήπο. Συνή­θως τα δύο αυτά προ­βλή­ματα συν­δέ­ο­νται μεταξύ τους. Οι γεί­το­νες δια­μαρ­τύ­ρο­νται στην αστυ­νο­μία ή το δημαρ­χείο για βρώ­μι­κους και ακα­τά­στα­τους κήπους ή για οχλα­γω­γία και τραμπουκισμούς.
Οι περισ­σό­τε­ροι κήποι δεν σηκώ­νει να έχουν κακές σχέ­σεις και προ­βλή­ματα με γεί­το­νες, τοπι­κούς πολι­τι­κούς, την αστυ­νο­μία ή πιθα­νούς χορη­γούς. Γι’ αυτό τον λόγο, κατα­στρώ­στε εξαρ­χής προ­σε­κτικά τον κανο­νι­σμό του κήπου σας ώστε να υπάρ­χουν δια­δι­κα­σίες απο­βο­λής μελών όταν τα κηπο­τε­μά­χιά τους δεν είναι καθαρά και περι­ποι­η­μένα ή όταν δεν τηρούν τις ώρες κοι­νής ησυ­χίας και γενικά όταν η συμπε­ρι­φορά τους ενο­χλεί και δημιουρ­γεί προ­βλή­ματα στους υπο­λοί­πους. Ένας καλά οργα­νω­μέ­νος κήπος με καλή ηγε­σία και απο­φα­σι­σμένα μέλη μπο­ρεί να ξεπε­ρά­σει όλα σχε­δόν τα εμπόδια.

ΠΗΓΗ

http://thesecretrealtruth.blogspot.com

Δημοσίευση σχολίου

 
Top